رشد روز افزون جمعیت مشکلات زیادی را در رابطه با پاکیزه نگه داشتن کره زمین ایجاد کرده است. پیشرفت صنعت و نگرانی های ناشی از اثرات مخرب آن بر محیط زیست نیاز به برنامه ریزی های جدی در این زمینه را به امری ضروری تبدیل کرده است.

جدا از بحث صنعت پیدایش بیماری ها و ویروس های جدید در سال های اخیر نیاز به مصرف محصولات بهداشتی را بیش از پیش افزایش داده است به طوری که حتی می توان گفت تحولات عمده ای در نحوه ی مصرف این تولیدات به وجود آمده است. اثرات مواد شوینده بر محیط زیست چالشی است که در این مطلب قصد داریم تا در رابطه با آن صحبت کنیم.

اما همزمان با گسترش تولیدات شوینده ها با وجود جنبه های مثبتی که به لحاظ بهداشتی و سلامت می توان برای آن در نظر گرفت نگرانی هایی به خصوص برای فعالان محیط زیست ایجاد شده است.

دغدغه ی بسیاری از فعالان محیط زیست این روزها مصرف بیش از اندازه و مضرات مواد شوینده برای محیط زیست است. این مواد در عین حال که باعث راحتی هر چه بیشتر سبک زندگی ما شده اند اما می توانند تاثیرات منفی زیادی بر محیط زیست داشته باشند.

ورود شوینده ها به فاضلاب از نظر تجزیه ناپذیری گروه سخت شوینده ها و ایجاد کف و … سبب آلودگی منابع آبی و محیط زیست می شوند و مدت هاست که مواد شوینده به دلیل ایجاد آلودگی در آب توجه مسئولان حوزه ی محیط زیست را به خود جلب کرده اند.

اما در ابتدا بیایید ببینیم شوینده های شیمیایی چگونه وارد چرخه مصرفی ما شدند؟


تاریخچه ی صابون و دترجنت ها

به نقل از ویکی پدیا نخستین اشاره به ساختن یک ماده شبیه صابون مربوط به حدود ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد در بابل باستان است. برخی منابع مصری مربوط به حدود ۱۵۰۰ پیش از میلاد نیز به ساختن چنین ماده‌ای اشاره دارند. در حدود ۶۰۰ سال پیش از میلاد، ملوانان فینیقی‌ها، فن صابون‌سازی (یا صابون پزی) را به سواحل مدیترانه بردند.

در قرن اول میلادی، بهترین صابون از چربی بز و خاکسترهای به‌دست‌آمده از سوزاندن چوب «درخت آلش» به‌دست می‌آمد. تا پایان قرن هجدهم، صابون را از چربی انسانی (به‌طور مثال در جنگ جهانی دوم در دادگاه نورنبرگ یهودیان مدعی شدند که در جریان هولوکاست ازچربی یهودیان سوخته شده در کوره آدم سوزی برای ساخت صابون استفاده می‌شده‌ است)، چربی حیوانی و خاکستر چوب تهیه می‌کردند.

در همان هنگام، معلوم شد که می‌توان به‌جای خاکستر چوب از سود سوزآور که قلیای حاصل از نمک معمولی است، استفاده کرد. در همین زمان، روغن‌های گیاهی نظیر روغن زیتون، روغن نخل، روغن نارگیل، روغن کنجد و روغن سویا جانشین چربی‌های حیوانی شدند.

همانطور که از مطلب بالا بر می آید رشد جمعیت و واقف شدن بشر به اهمیت مسائل بهداشتی باعث تولید هر چه بیشتر صابون ها شد و پس از مدتی صابون با منشا طبیعی جوابگوی نیاز بشر نبود در نتیجه شوینده های مصنوعی با نام دترجنت ها وارد بازار شدند و استفاده از آن ها پس از جنگ جهانی دوم گسترش یافت.


دترجنت دقیقا چه تعریفی دارد؟

به ترکیباتی که قابلیت حل شدن در آب را داشته و علاوه بر آن قدرت پاک کنندگی نیز دارند دترجنت گفت می شود. با ورود دترجنت ها به بازار و راحتی در استفاد از آن استفاده از انواع طبیعی پاک کننده ها کاهش یافت.

به طور کلی پاک کننده ها از اجزای زیر تشکیل شده اند:

  • سورفاکتانت ها
  • پر کننده ها
  • مواد متفرقه

چنانچه در دروس شیمی به خاطرتان مانده باشد:

  • سورفاکتانت ها موادی هستند که کشش سطحی آب را کم کرده و باعث اتصال ذرات کثیفی و آب می شوند
  • سازنده ها موادی مانند پلی فسفات ها هستند که منیزیم و کلسیم را به شکل یون های محلول در آب در می آورند
  • پاک کننده ها موادی مانند براق کننده ها، نرم کننده ها، خوشبو کننده ها و … هستند

با ذکر این مقدمه بیایید تا اثرات منفی شوینده ها بر محیط زیست را بررسی کنیم.


از اثرات مواد شوینده بر محیط زیست می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • تخریب اکو سیستم
  • وارد شدن سموم به آب ها و تاثیر آن بر موجودات زنده
  • ایجاد واکنش فیزیولوژیکی در مصرف آب های آلوده
  • تجزیه ناپذیری گروه سخت شوینده ها
  • ایجاد کف بر روی آب های سطحی و عدم اکسیژن گیری آب
  • عوض شدن بو و طعم آب
  • ایجاد شرایط مساعد برای رشد میکروب ها و ایجاد بیماری

به موازات ورود هر چه بیشتر پاک کننده ها با آب های طبیعی به واسطه ی وجود سورفاکتانت ها کف بیشتری ایجاد می شود که تاثیر مخربی بر محیط زیست دارد.

ماهیان و آبزیان بخش عظیمی از موجودات در معرض آسیب مواد شوینده را تشکیل می دهند، شوینده ها باعث کاهش اکسیژن گیری آب، ایجاد سموم و در نتیجه آسیب به این جانداران خواهد شد.

از آن جایی که فسفات موجود در ترکیبات شوینده ها باعث پدیده ی مغذی شدن و مشکلات زیست محیطی می شوند در اوایل دهه ی 1970 میلادی مواد جایگزینی معرفی شدند که نه تنها مفید نبودند بلکه باعث آلودگی و مسمومیت شدند.

به عنوان راه حلی برای جلوگیری از پدیده ی کف کردن الکیل بنزن سولفونات های خطی LAS مورد استفاده قرار می گیرند که باعث سهولت در تجزیه می شوند. در واقع تلاش تولید کنندگان ارائه ی محصولاتی با قابلیت تجزیه پذیری بیشتر است.

علاوه بر این سعی شده است تا فسفات موجود در دترجنت ها کاهش و ماده دیگری جایگزین آن شود که از جمله این جایگزین ها می توان به زئولیت اشاره کرد.


اما راهکار کاهش مضرات مواد شوینده برای محیط زیست چیست؟

به منظور رفع این معضل و کاهش اثرات مخرب مواد شوینده دو راهکار برای ترکیبات موجود در دترجنت ها پیشنهاد می شود:

  • تغییر فرمولاسیون مواد شوینده و محدود کردن استفاده از فسفات و حذف کامل فسفات و جانشین کردن مواد دیگری از جمله زئولیت
  • استفاده از مواد طبیعی در شوینده ها
  • استفاده از مواد جایگزین مانند دستمال هایی با خاصیت تمیز کننده و ضدعفونی کنندگی به منظور نظافت سطوح

اما بیایید در مورد راهکار سوم کمی بیشتر توضیح دهیم:

استفاده از محصولات نانو در بسیاری از موارد می توان جایگزین مناسبی به جای استفاده از مواد شوینده باشد. روزانه مقادیر زیادی مواد شوینده برای تمیز کردن منزل و آشپزخانه، سرویس های بهداشتی و حمام و … استفاده می شود که محصولات نانو در این زمینه می توانند جایگزین مناسبی باشند.

دستمال نانو آشپزخانه یکی از محصولاتی است که نیاز شما به مواد شوینده برای ضد عفونی را کاهش می دهد.

این محصولات با بهره گیری از یک تکنولوژی منحصر به فرد و تنها با چند قطره آب بدون نیاز به مواد شوینده می توانند بهتر از هر ماده ی دیگری خاصیت ضدعفونی کنندگی داشته باشند.

علاوه بر این با شیوع ویروس کرونا و استفاده از مواد شوینده افزایش چشم گیری پیدا کرده است، خبر خوب اینکه دستمال نانو حتی قادر به از بین بردن ویروس کرونا نیز می باشند.

جایگزین کردن این دستمال ها به جای محصولات شیمیایی می تواند سهمی قابل توجه در راستای حفاظت از محیط زیست و کاهش اثرات مخرب شوینده ها داشته باشد.

مطلب پیشنهادی: نانو و محیط زیست ما

1 دیدگاه

  • باسلام و احترام. از مطالب ارزشمندتان سپاسگذارم در صورت امکان راهکارهای عملی تری جهت کنترل و کاهش مصرف دترجنت ها در مصارف خانگی و صنعتی ارائه بفرمایید ‌. ممنونم

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *